Eys – Op zondag 1 december was dirigent Jan Kokkelmans (76) met 60 verenigingsjaren nog de nestor te midden van het sextet jubilarissen, dat met een totaal aan ruim 200 koorjaren bij zijn kerkelijk zangkoor St.Cecilia en Dameskoor Octavia in Eys terecht in het zonnetje werd gezet. Amper één maand later, op zondag 5 januari 2020, werd hij bij zijn dirigentenafscheid na 25 jaar op het feest van Driekoningen, zittend in de voorste kerkbank naast zijn echtgenote Mia, en omringd door familie en Dameskoor Octavia, door zijn St.Cecilia onder leiding van plaatsvervangend dirigent Miel van Loo in onwennige luisterhouding gedirigeerd en gemanoeuvreerd. Voor het eerst sinds zijn aantreden in 1994.. Je zag hem zijn oren spitsen. Zijn geliefde gregoriaans, dat hij wekelijks vanaf het oksaal pleegt te dirigeren, een traditie die hij ook na zijn vertrek gaat voortzetten, klonk deze keer zonder zijn sobere gestes, maar speciaal vóór hem bedoeld, wondermooi.
Wonderlijke expressie
Pastoor Ton Reijnen prees zijn rijke staat van dienst om met een minimum aan sobere gebaren een maximum aan wonderlijke expressie te ontlokken. Dit alles ten dienste van de beide koren en de parochiële eredienst, ook zijn inzet voor de Muziekdagen van Eys met de helaas van de agenda afgevoerde Krönungsmesse van Mozart, mocht niet ongenoemd blijven. En op het eind van de hoogmis was het St.Cecilia voorzitter Arthur Prakke, die zich tot tolk van beide verenigingen maakte door hem enkele typerende eigenschappen toe te dichten: onvoorwaardelijke trouw, grote verantwoordelijkheid, geloof (‘Fides’) en vertrouwen in de kwaliteit van zijn koren. Prakke: “Waarbij hij het geloof als vanzelfsprekendheid uitstraalt. Dat dit zijn effect heeft op het gezang van beide koren, behoeft geen betoog.” Namens beide koren bedankte hij Jan voor zijn ‘Fides’, zijn grootse trouw, toewijding en vertrouwen jegens zijn koorleden. “Hij heeft een onvergetelijke bijdrage geleverd aan het muzikale element van ons parochieleven. Wij allen zijn hem daar zeer erkentelijk voor.” Er wervend aan toevoegend: “We kennen nog geen ledenstop.” Een langdurige ovatie aan het adres van de scheidende dirigent onderstreepte zijn lovende woorden.
Muzikaal nest
Dirigent Jan Kokkelmans stamt uit een zeer muzikale familie: zijn vader, hoofd der school Johan, en zijn moeder Leentje de Bie waren beiden uiterst muzikaal. Ze hebben zich hun hele leven met muziek bezig gehouden. Johan Kokkelmans werd, let wel, in 1944 dirigent van het Kerkelijk Zangkoor St.Cecilia en van het toen opgerichte Dameskoor Eys, dat later tot ‘Octavia’ werd omgedoopt.
Jan herinnert zich:
“Ik was ook onder mijn vader al onder-dirigent als hij verhinderd was. Ik heb destijds al vaker een meerstemmige mis gedirigeerd en ook een gewone hoogmis met gregoriaans tot een goed einde gebracht. Muziek zit in mijn genen. Ik heb het met de paplepel ingegoten gekregen.”
Jan Kokkelmans (76)
Ter staving van deze bewering somt hij in één ruk alle andere gezinsleden op: Peter, die hij consequent bij zijn eerdere voornaam ‘Piet’ noemt, was musicus, tenor en daarna dirigent, dan Frans (nog steeds docent aan het Conservatorium Maastricht en bariton-solist), de te vroeg overleden broer Ger (een goede zanger en schilder), en zus Marianne (pianiste, zanger en schilder). Ook jong- ste zoon Bas(tiaan), singer-songwriter, optredend in het hele land, ex-bandleider, ex-dirigent en muziekdocent op het Heerlense Cita Verde College, verdient in dit verband, weliswaar een generatie jonger, genoemd te worden. Ook kleinzoon Robin, de oudste spruit van zoon John, en de dochters van zus Marianne, bewijzen over creatieve Kokkelmans-muziektalenten te beschikken. Het bloed kruipt nu eenmaal waar het niet gaan kan…
Autodidact
Jan: “Muziek zit in mijn genen: Ik heb het met de paplepel ingegoten gekregen. Ik ben een man van de praktijk, een selfmade man, een autodidact. “Ik heb alleen even een cursusje gregoriaans bij een kapelaan in Gulpen gevolgd. Van professie ben ik echter technicus, ik heb mijn hele leven op de KNP, de Papierfabriek in Maastricht gewerkt. De eerste twee jaar begeleidden mijn zonen John en Bastiaan mijn koren op keyboard, maar toen heb ik mij zelf daarin bekwaamd.
Ik zelf heb relatief weinig muziekopleiding genoten, op een tiental jaren pianoles na. Maar ik heb wel altijd heel goed gekeken naar wat mijn broers en zus presteerden en beheersten, vooral toen Piet voor het Limburgs Vocaal Ensemble stond. Ik ben vaker voor uitleg naar hem toe gegaan om te vragen: ‘Hoe kan ik dit het beste dirigeren?’ Overigens heb ik met hem ook vader Johan bij zijn directie-voorbereiding wel eens geholpen.”
Geliefd repertoire
Kenmerkend voor hem als muzikale leidsman zijn z’n serieuze vocale benadering van het gregoriaans als kerkzang, en de aanpak van meerstemmige missen, vaak in samenzang met Dameskoor Octavia. Met altijd al ‘uitstapjes’ naar wereldse muziek als welkome combinatie en afwisseling. Hij is duidelijk in zijn element, wanneer hij desgevraagd zijn geliefde feestmisrepertoire mag toelichten, dat hij in Eys geïntroduceerd heeft: de diverse missen van Perosi (fijne 3-stemmige composities voor mannenkoor), een ‘geweldige’ mis van de Jezuïet Franz Assenmacher uit Ahrweiler (ook voor 3-stemmig mannen- koor), twee geliefde selecties van Joseph Haydn, ook een duo meerstemmige missen van Mozart, zijn lievelingscomponist (plus natuurlijk diens Krönungsmesse als buitencategorie), Bruckner niet te vergeten, en twee bijzondere composities van toonkunstenaar Ignaz Reimann.
4-stemmige stille nacht voor nachtmis-begin
Tijdens de Nachtmis 2019 dirigeerde hij in de St. Agathaparochiekerk van Eys voor de laatste keer de Messe Brève van Charles Gounod. Heel speciaal noemt hij de traditionele, ijzersterke uitvoering van zijn St.Cecilia mannenkoor van het 4-stemmige Stille Nacht van Franz Gruber, “waarvoor mensen van heinde en verre naar Eys komen om ons dit te horen uitvoeren. Een traditie die 5 minuten duurt, voordat de nachtmis van 23.00 uur begint. Het was voor mij voor de laatste keer. Met overstelpende reacties na afloop! Daar doe je het toch voor!” Een vraag: ‘Had de laatste Nachtmis onder jouw directie iets speciaals, buiten het feit dat het al zo’n heel aparte gebeurtenis is? Omdat het jouw laatste was…?!’
Kokkelmans, starend in de verte: “Ja, toch wel: ik heb me extra moeten concentreren om niet emotioneel te worden. Vooral het stukje na het Sanctus, O Salutaris, omdat dit het vocale ein- de betekende, en omdat het zo’n prachtige muziek is.. Tijdens een jaardienst, enkele weken daarvoor, had ik bij het dirigeren van hetzelfde indrukwekkende stuk ook de tranen in mijn ogen staan.. Nog nooit heb ik zoiets gehad. Ik vond het gewoon zó prachtig: dat dirigeren, en die alerte reacties van mijn koorleden op alles wat ik deed, samen met Octavia. Mooi en persoonlijk zijn dan de reacties van de zangers en de toeschouwers na afloop.”
De kernvraag: waarom stop je na 25 jaar?
Hij formuleert bedachtzaam, op citeersnelheid: “Toch wel de druk, dat telkens uitzoeken en voorbereiden van nieuwe werken, en je telkens heel verantwoordelijk voelen. Ik moet nu muziek uitzoeken, die bij de huidige versmalde bezetting past, die we (soms na een arrangement) nog aankunnen. Voeg daarbij nog het feit dat het bijna 25 jaar geleden is, dat ik als dirigent ben begonnen…
Ik wil stoppen als het nog niveau heeft. Want ik voel me eigenlijk te verantwoordelijk voor alles. Dat is het misschien! Je blijft niet totdat ze je weg jagen. Natuurlijk heeft ook de vergrijzing van de koren daarmee te maken: we zijn de laatste jaren heel veel leden door ziekte en overlijden (natuurlijk verloop) kwijtgeraakt. Een oproep van onze pastoor voor nieuwe leden bleek nagenoeg aan dovenmansoren gericht. Hij leek een roepende in de woestijn… Helaas is en blijft er (te) weinig aanvulling. Heel zelden komt er nog een nieuwe zanger bij. Of we volgend jaar nog ons 4-stemmige Stille Nacht kunnen zingen, is de vraag. Vallen er twee man weg, dan gaat het gewoon niet meer…” (In zijn berekening is hij vergeten, dat hijzelf meteen na zijn vertrek als dirigent weer als versterking bij de 2e tenoren gaat aanschuiven, Jef B). Hij vertoeft even in het verleden: “Vroeger heeft pap dat ook gedaan bij de baritons. Die is eveneens nog een aantal jaren gregoriaans blijven dirigeren, zoals ik dat ook van plan ben.” Vergrijzing: een algemeen verschijnsel, overigens, waarmee ook harmonie, voetbalclub en andere verenigingen te kampen hebben. Zijn vrees: “Op termijn komt daardoor de dorpsidentiteit van Eys in gevaar!”
Jan Kokkelmans, in zijn vrije tijd een niet ongetalenteerde amateurfotograaf (hij produceert zonder onderbreking fraaie jaaralbums), is bovendien nog bibliothecaris van beide koren en voorzitter van de muziekcommissie. Hij heeft in eigen beheer een digitaal programma ontwikkeld voor opslag van bladmuziek, corresponderend met de nummers in de patronaatskast van het repetitielokaal. Wekelijks voorziet hij de gezongen repetitiestukken van een waarderingscijfer, waardoor hij in één oogopslag weet welke werken vertrouwenwekkend zijn en welke nog extra oefening vereisen.
Uniek optreden in Friezenkerk
Desgevraagd noemt hij als een der onbetwiste hoogtepunten uit zijn dirigentencarrière tijdens een reis naar Rome het spontane optreden van alle leden van de aanwezige Eyser koren in de Friezenkerk in Rome aan de voet van de Sint Pieter. In de nationale kerk van Nederland in Rome werd de Eucharistieviering met een keur van Nederlandse gezangen, die van tevoren waren ingestudeerd, opgeluisterd. “Dat was een heel aparte belevenis, die me erg heeft aangegrepen.” Voor zijn vele culturele en kerkelijke verdiensten werd Kokkelmans in het verleden geëerd met de Agathaspeld en kreeg hij vorig jaar op Koningsdag door Burgemeester Nicole Ramaekers-Rutjens een Koninklijke Onderscheiding opgespeld.
Hij wordt opgevolgd door Bart van Kerkvoort uit Simpelveld, met wie hij nog vroeger onder leiding van zijn broer Peter in het semi-professionele Limburgs Vocaal Ensemble heeft gezongen.
