Het is als uitsmijter van de wekelijkse advertentie in Gulp & Geul Journaal ruimschoots voor de ‘deadline’ van de definitieve sluiting al anderhalve maand van tevoren aan de uitgebreide klantenkring aangekondigd. “Wij bakken nog echt vers brood en banket tot en met zaterdag 12 juni 2021. Daarna gaan wij met pensioen en sluit bakkerij Ortmans na 111 jaar.”
Na 111 jaar is bakkerij Ortmans (1910 – 2021) definitief geschiedenis…
Realist
Wanneer ik Jean Ortmans (68), de laatste der bakkende Mohikanen, nog steeds op de eerste en ook laatste locatie aan de Rijksweg 40 in hartje Gulpen, op een maandagmorgen naar de reden van hun staken der bakkersactiviteiten vraag, blijkt die de nuchterheid zelve: “De leeftijd, d’r tied is op. Anders moeten we blijven werken tot we beiden omvallen… Ik ben 68 en mijn vrouw Kitty (Ortmans-Pieters), mijn steun en toeverlaat, is een week geleden 65 geworden. Ik heb altijd het dubbele aan uren gewerkt dan normaal: tussen de 60 en 80 uur per week. Inclusief onze jaarlijkse vakantie reed ik altijd tussen de 6000 en 8000 km per jaar, meer niet. Dus, er is eigenlijk geen reden meer om door te gaan.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat we geen opvolger hebben: onze zoon en twee dochters hebben lang van tevoren aangegeven geen interesse te hebben. Wel jammer, maar de feiten zijn wat ze zijn. Het mag nooit een verplichting worden. Zoiets moet uit eigen overtuiging en met enthousiasme gebeuren. Niet geforceerd. Ik ben niet erg rouwig dat het niet tot een overname met opvolging is gekomen.”
Knoop doorgehakt
“Na enig dubben, in feite een proces van jaren, hebben we 4 jaar geleden besloten ons pand via een makelaar landelijk te koop aan te bieden. We hebben toen ook al ons personeel daarover geïnformeerd. We hadden ons 4 jaar de tijd gegeven, maar het is niet tot een verkooptransactie gekomen.”
Wat gaat hier nu gebeuren? Hij, zonder omwegen: “Niks. We blijven hierboven in onze mooie woning gehuisvest. De toekomst van dit bedrijfspand is nog open. We hebben er geen haast mee. Ik wil niet blijven werken totdat ik in de kist lig. Kijk, nu zijn we beiden nog gezond, morgen kan iemand iets krijgen en dan sta je voor voldongen feiten. Nu kun je georganiseerd samen afsluiten.”
Meer tijd voor hobby’s
Hij zegt zich meer te gaan wijden aan zijn hobby’s, zoals modeltreinenbouw op wat grotere schaal. “Hierboven op ons platte dak liggen buiten 80 meter rails met 14 locomotieven. We gaan maar één keer per jaar op vakantie, want we zijn ook graag thuis. We hebben hier beiden onze bezigheden. Ons mooiste reisdoel was Oost-Duitsland. Ik hoef niet de wereld te ontdekken, want je weet maar nooit wat de kwaliteit van het eten daar is, daar ben ik een beetje huiverig voor. En ten tweede: 20 uur in een vliegtuig zitten en thuis een elektrische auto rijden… Kom nou! Door die ene vakantie verkloten ze 10 keer meer dan wat ze met die auto besparen… Dat is hypocriet.”
Eens per maand bezoekt hij al een jaar of 5 op de Volksuniversiteit Maasland in Geleen een geschiedeniscursus, waar docent Evert van Acker uit Cadier en Keer een tiental items per jaar kiest.
En zijn echtgenote Kitty houdt van knutselen met vooral tempex, waarmee ze de fijnste met stof beklede decoratietaartjes weet te creëren.
Zelfde locatie
De ambachtelijke familiebakkerij Ortmans, waar kwaliteit, eigen creaties en tal van variaties brood- en patisseriebakkunst met hoofdletters werden geschreven, is tijdens de 111 ononderbroken bedrijfsjaren gestoeld op slechts drie generaties. Die al die tijd op hetzelfde adres gewoond hebben: eerst werd het Steenweg 78A genoemd, daarna Rijksweg 40 in hartje Gulpen.
Grondlegger was in 1910, vlak voor WO I en de beurskrach van 1929, in een lange periode van schaarste en ‘op de bon’ proberen te overleven Fer(dinand) Ortmans met zijn vrouw Hubertina Ortmans-Douffet. Na WO II nam Jean’s vader Jef met echtgenote Mia Ortmans-Gruisen het roer voortvarend over. De eerste verbouwing volgde, evenals in 1952 de verkoop van Italiaans ijs, waaraan echter in 1994 een einde kwam.
Na zijn einddiploma MULO-B op de Kiebeukel in Gulpen te hebben behaald, meldde Jean zich aansluitend op de ‘Vakschool van het Station van Maalderij en Bakkerij’ in Wageningen. “Pap was niet meer zo gezond, reden waarom ik vrijstelling van militaire dienst kreeg. Vanaf juni 1972, toen ik in Wageningen eindexamen had gedaan, ben ik meteen thuis bij mijn vader in de bakkerij begonnen. Donderdags was de diploma-uitreiking en op de aansluitende kermisvrijdag heb ik bij d’r pap de dan heersende stress meegemaakt. Ik heb daar 4,5 jaar ervaring opgedaan en meegewerkt, voordat ik de zaak overnam.”
Lunchroom
Bij zijn aantreden als chef d’équipe, begin 1977, stonden er slechts 3 tafeltjes met elk 4 stoelen in de winkel, welk aantal in de lunchroom in 1979 bij een grote verbouwing met uitbreiding spoedig tot 28 zitplaatsen werd vermeerderd. “We hebben 85 jaar koffie verkocht, maar toen dat op een 35-tal locaties in Gulpen gebeurde, zijn we in 1995, toen de apparatuur en de inrichting versleten waren en de plaatsing van een terras niet mogelijk bleek, met de lunchroom gestopt. Brood en vlaai begonnen veel beter te lopen. Noem het veranderde marktomstandigheden, waarin het zaak was de continuïteit anderszins te handhaven. Iedereen leeft en werkt binnen zijn tijd en wat de vraag is, wat goed bij de klanten aanslaat. Ook andere artikelen kunnen zich dan aandienen.”
Bakkers- en patisseriewetten
Beperkten de eerste twee generaties zich vroeger tot slechts een tweetal soorten brood, Jean Ortmans wijzigde de bedrijfsvoering echter drastisch en wist zijn assortiment uit te breiden tot wel 50 soorten versgebakken brood, waarbij ook het gebruik van eigen natuurdesem zijn intrede deed.
“je moet de tekenen van de tijd onderkennen. Het gaat altijd op en neer. Je moet ook met je assortiment met de tijd meegaan, en voor aanpassing zorgen. Philips maakt geen gloeilampen meer en DSM zit meer in de voedingssector, waar komen die uit? Dat geldt ook voor ons. 50 jaar geleden bakten we 2 soorten brood, nu een 50-tal, thans ook een 25-tal vlaaiensoorten, en een 15-tal taarten. Er is volop variatie en smaakbeleving. Toch is er duidelijk een smaak- en leefstijlverandering te constateren. Tegenwoordig wordt er minder gebak geconsumeerd, maar daar tegenover is er bij de jeugd veel vraag naar hartiger brood, zoals naar onze vier soorten focaccia’s met kaas, sesamzaad, met botersmaak en tomaten.”
Evergreens
De meesterbakker over zijn onverslijtbare evergreens, de favoriete producten die veelvuldig wekelijks over de toonbank zijn gegaan: “Dan moet in eerste instantie zeker de befaamde crème de beurre taart (‘crème keuk’ in zijn eigen tongval) genoemd worden, gebaseerd op het 111-jaar oude recept van bedrijfsstichter Fer Ortmans. Die wordt al ruim 100 jaar exclusief hier in Gulpen, gemaakt. Ook soezen bakken we allemaal nog zelf, die halen wij niet uit een fabrieksmatig aangeleverde doos. Wij koken gewoon met eieren, meel en melk en bakken en spuiten die zelf op traditionele wijze. Nu de laatste weken komen veel mensen om die nog eens te kunnen proeven.
Ook het door mij ontwikkelde Dolsberger brood was een permanente topper, een roggeachtig zwart brood, waarin veel zaden zoals pompoen- pitten, lijnzaad, sesamzaad en zonnebloempitten vermengd worden. Dat zorgt daarbij voor een lekkere, aparte smaak. Niet te vergeten ons desem-speltbrood (in het Duits: Dinkelbrot) een van de laatste door ons ontwikkelde broodsoorten, die een geweldige opgang heeft gemaakt. Bereid met zelfgemaakte desem, een echt oude licht verteerbare tarwesoort, die voor een lange verzadiging zorgt. ‘Doa haste get mit i ge lief.’
Goed doen het nog steeds tot het einde toe ook ons Aubeler zwartbrood en ons Eifeler en Monschauer Schrottbrot, ook de Italiaanse ciabatta en focaccia in diverse smaken. Alles is beslist het proeven waard. Door een afgeleide van een folderidee is onze allerlaatste sinaasappelvlaai ontstaan, die je nergens anders aantreft. Al experimenterend met sinaasappelmengsel, dat doorgaans bij cakebereiding gebruikt wordt, en mede door het doorzettingsvermogen van Kitty, is deze aparte vlaai ontstaan. Ook onze kleine linzenvlaaitjes met boterkruimels voeren we in diverse smaken: met bramen, frambozen, kersen, en met notenvulling.
Uniek zijn we ook met onze zogenaamde ‘Burgemeesters krans’, een gevlochten krans van luxe gistdeeg: de drie boven elkaar gevlochten strengen zijn telkens van een andere vulling voorzien.”
Terugblik op Coronatijd
Desgevraagd meldt de scheidende brood- en banketbakker, niet zonder voldoening, dat tijdens deze voortslepende Covid-19 periode een omzetverhoging van minstens 8 tot 10% kon worden behaald. Duidelijk omdat er minder buitenshuis of in bedrijfskantines werd gegeten. Of omdat men ‘rondtrampelend’ wel ergens verleid werd door een belegd broodje waarmee men zich wilde verwennen en belonen. Jean Ortmans, overtuigd van zijn gelijk: “Er zijn de laatste tijd veel klanten van de in november gesloten bakkerij Prevoo in Margraten naar ons overgekomen. Waren we doorgegaan, dan hadden we én in de winkel én in de bakkerij nieuw aanvullend personeel moeten werven.”
Voorbeeldig personeelstrio
Jean steekt vol overtuiging de loftrompet over zijn voorbeeldige personeelstrio, dat met zijn wederhelft Kitty al jaren de zaken op bijzonder prettige wijze draaiende houdt. Op de allereerste plaats dient daarbij zijn vaste kompaan en geroutineerde bakkersgezel Wiel Debets (nu 62) genoemd te worden. Die, oorspronkelijk afkomstig uit Gulpen maar nu woonachtig in Wijlre, werkte al vanaf zijn veertiende bij zijn pap Jef als zaterdaghulp, nu 47/48 jaar geleden. “Wij hebben met ons tweeën – zuinig uitgedrukt – wel voor 4 man gewerkt, en samen met bloed, zweet en tranen het leven versleten. Met Kerstmis hebben we vaak 28 tot 30 uur continu dag en nacht gewerkt.” Men hanteert in de bakkerij een ongewoon en ongebruikelijk tijdschema, dat afwijkt van andere collega-bedrijven: begonnen wordt doordeweeks om 05.00 uur ’s morgens en ’s zaterdags om 03.00 uur, tot 13.00 of 16.00 uur, totdat men klaar is.
Jean Ortmans vervolgt: “Ook onze andere personeelsleden hebben topprestaties geleverd. Er is goed overleg geweest, toen we 4 jaar geleden de zaak wilden verkopen. Men toont volop begrip voor ons besluit. We nemen vol respect con amore afscheid van elkaar. Zelfs thans wordt van hen nog – nu het einde nadert – extra inzet gevraagd.”
De tweede vaste kracht, die een extra vermelding verdient, is verkoopster Bernadette Hollands, nu woonachtig in Ubachsberg-Voerendaal. Zij is inmiddels al 23 jaar in de bakkerswinkel aan de Rijksweg in Gulpen een vertrouwde kracht, die alle ins and outs kent. Ook Ine Boon, die voor haar huwelijk al bij brood- en patisseriezaak Ortmans actief was, is na een onderbreking nu alweer 5 jaar daar werkzaam.
Groot klantenbestand
Het grote, vaste klantenbestand reikt van Gulpen en het Heuvelland tot Cadier en Keer, Maastricht en de Voerstreek, zelfs tot Berg aan de Maas. En in het toeristenseizoen zelfs tot ver boven de grote rivieren.
Jean: “Iemand uit Stein heeft vorige week 20 Dolsberger broden meegenomen, hij moet over een grote diepvries beschikken. Zaterdag kwam hier een Heerlenaar voor 15 stuks, en een mevrouw uit Borgharen is naar huis gegaan met 20 kleine roggebroden en 5 Dolsberger, ook om in haar kennissenkring te verspreiden. “Want volgende keer bent u er niet meer…”
Afscheid
Op zaterdag 12 juni valt om 17.00 uur het doek. Dan is Gulpen een ambachtelijke bakker armer maar twee pensionado’s rijker. Hun vier kleinkinderen, hun twee dochters in Margraten en Terwinselen, en hun zoon in Nijmegen mogen zich met hun partners zeker vaker verheugen op de komst van opa en oma, (schoon)papa en (schoon)mama, die nu over heel wat meer vrijetijd komen te beschikken.
Na ruim 48 jaar hard labeur en vriendelijke dienstverlening hebben Kitty en Jean, met in hun kielzog hun drie trouwe personeelsleden, wel wat extra rust en ontspanning dik verdiend.
Laatste vraag: Maar wat gebeurt er met de oude handgeschreven recepten van 111 jaar geleden?
Jean weet er wel raad mee: “Als er geen kandidaat voor overname van mijn bakkerij komt, dan hoeft ook niemand die recepten over te nemen. Want dat is nog niet zo gemakkelijk te volgen. En dan is het nog lang niet gemaakt…
Bakkerij Ortmans 1910 – 2021
Op 7 april 2021 is bekend gemaakt, dat Bakkerij Ortmans op 12 juni 2021 de deuren sluit. Hier- na zijn enorm veel reacties losgekomen van klanten en uit bijna heel het land, van uiteenlopende aard, door mensen met familiebanden in Gulpen of die enkele jaren in Gulpen gewoond hebben of waar vakantieherinneringen opborrelden.
Enkele reacties van klanten uit Gulpen:
1)- Een heer sprak zijn bewondering uit voor de wijze waarop wij nog steeds nieuwe producten ontwikkelden en het bedrijf steeds op niveau hebben weten te houden.
2)- Een mevrouw kwam extra naar binnen om ons het beste te wensen (Vervolg op blz. 17) (Vervolg van blz. 9) met ons komende pensioen, maar vond het jammer, dat haar kerstfeest niet meer hetzelfde zou zijn zonder een taart van ons. Voor haar verjaardag hebben wij onlangs een taart met kerstversiering gemaakt als troost.
3)- Ook vertelde een mevrouw van over de 80 ons, dat haar moeder vaker vertelde, dat zij bij mijn grootmoeder gewerkt had.
4)- Als je zoiets verteld krijgt en je laat de geschiedenis de revue passeren, dan kom je ook bij Gulpense families uit, waarvan de opvolgende generaties steeds in Gulpen zijn blijven wonen en steeds klant zijn geweest en ook nog op een andere manier een contact is geweest.
Een voorbeeld: Saskia Derks van ‘Poehbelle” verwerkt beschuit bakvormpjes van mijn grootvader in lampen en haar overgrootmoeder zorgde voor de kinderen van mijn grootmoeder omstreeks 1915.
5)- De reactie van veel klanten is, dat zij het voor ons mooi vinden, dat wij stoppen met werken, maar vinden het jammer, dat zij de producten, waar zij speciaal voor komen, moeten mis- sen, omdat die niet meer te koop zullen zijn. Veel van deze klanten komen nu hun lievelingsproduct vaker kopen, om er nog van te genieten, zolang het nog kan. Verder wordt er veel brood gehamsterd en worden in heel Zuid-Limburg diepvriezers gevuld met tot wel 20 broden in één keer.
6)- Enkele reacties uit het land:
Uit Amsterdam reageerde een kleinzoon, dat hij was opgegroeid met onze crèmetaart, als hij bij opa en oma logeerde en die ook mee naar huis genomen werd.
7)- Een mevrouw uit Noord-Brabant, die in het verleden, enkele jaren voor een tante in Gulpen gezorgd heeft, bestelde nog eens onze crèmetaart en vla en maakte daarvoor een reis naar Gulpen.
8)- Een oud-inwoner van Gulpen, die van tijd tot tijd nog steeds brood komt kopen en hiervoor 180 km rijdt, zei teleurgesteld, nu heb ik geen reden meer om naar Gulpen te komen.
9)- Een reactie van heel andere aard was een vakantieherinnering uit de jaren 80. Hij vroeg hoe het met het meisje was, dat toen bij ons in de winkel werkte en waarmee hij toen naar “Warm en Stil” was geweest. Dit zijn enkele reactie uit de vele die ons hebben bereikt.
